Recenzja książki Renaty Pasymowskiej pt. Moi przyjaciele z Literkowa. Program do nauki ortografii w klasach I-III

Nauczanie ortografii w klasach początkowych to wyzwanie dla nauczyciela. By osiągnąć sukces w tym względzie potrzeba nie tylko systematyczności i konsekwencji, ale przede wszystkim kreatywności w doborze i przygotowaniu ćwiczeń dla uczniów. Nie wystarczą już utarte metodyczne szlaki. Należy szukać nowych inspiracji, by skutecznie zmotywować dzieci do nauki. Przedłożona do recenzji książka z pewnością okaże się bardzo pomocna w pracy dydaktycznej nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej. Stanowi przykład nowoczesnej, spójnej, dobrze przemyślanej propozycji kształcenia ortograficznego młodszych uczniów. Jej największym walorem jest połączenie nauki ortografii z metodami teatralnymi. Dodatkowo trzeba zaznaczyć, że wszystkie zaprezentowane przez Autorkę pomysły zostały przez nią zweryfikowane w praktyce szkolnej.
Zaprezentowany w recenzowanej książce projekt nauczania ortografii obejmuje etap edukacji wczesnoszkolnej, a zawarte w nim treści ściśle korespondują z zapisami nowej Podstawy Programowej ( Dz. U. z 24 lutego 2017r., poz. 356). Program rozłożony jest na trzy lata, a doskonalenie pisanego języka dziecka zostaje w nim bezpośrednio połączone z blokami tematycznymi z poszczególnych klas: rozpoczyna się od poznawania liter w klasie pierwszej, a kończy na tematyce związanej z krainami geograficznymi Polski i składnikach pogody realizowanych w klasie trzeciej. Układ wprowadzanych zagadnień ortograficznych ma charakter spiralny, co uwidacznia się w stopniowym rozszerzaniu i pogłębianiu zakresu słownictwa przeznaczonego do opanowania przez dzieci. Autorka ściśle przestrzega zasady stopniowania trudności w przybliżaniu tajników ortografii dzieciom.
Przedstawiony projekt ma dobre podstawy teoretyczne, a jego zaletą jest eklektyczność. Autorka nawiązuje do teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardner (2006), teorii stylów uczenia się (Linksman 2015), świetnie łącząc je z wymaganiami dydaktyki ortografii i metodyki nauczania początkowego. Sięga też do terapii pedagogicznej, odwołując się do kinezjologii edukacyjnej Paula E. Dennisona (2007), czy programu korekty dysleksji metodą Ronalda D. Davisa (2010). Całość programu Autorka świetnie wzbogaca, wykorzystując teatralne formy pracy. Renata Pasymowska doskonale łączy w programie nauczanie ortografii z przeżyciami młodszych uczniów i aktywizacją ich zmysłów. Z jednej strony bazuje na polisensorycznym doświadczaniu świata przez dzieci, z drugiej zaś wzmacnia dziecięce doznania poprzez obrazy, dźwięki, muzykę, taniec, animacje, dotyk, smak, zapach, ruch, wizualizacje, bezpośredni interpersonalny kontakt (por. s. 16; s. 61 i in.)
R. Pasymowska, nawiązując bezpośrednio do animistycznego myślenia dzieci, czyni osnową programu historię literek mieszkających w swoim miasteczku – Literkowie. Ożywia i uczłowiecza litery – nie są one płaskie i szare, ale prawdziwe, trójwymiarowe. Jak ludzie mieszkają w swoich domach i tak jak ludzie mają swoje problemy i sukcesy. Wszystko jest logicznie wytłumaczone i ma swoje uzasadnienie. Autorka, posługując się konwencją teatru, snuje narracje, nabudowując na nich ortograficzne zagadnienia. Wykorzystuje przy tym różnorodne formy dramowo-teatralne, jak na przykład teatrzyk kukiełkowy, pantomimę, scenki dramowe, psychodramę, dramę narracyjną, scenki dialogowe itd. Konsekwentnie i stale uaktywnia przez to dziecięcą wyobraźnię i pobudza uczniów do aktywności.
Schemat działania w każdej z klas opiera się na tej samej ramie. Również tygodniowy plan zadań jest podobny i powtarzalny. Skłania do systematycznej i konsekwentnej pracy nad językiem dziecka. Renata Pasymowska akcentuje, że w nauce ortografii ważna jest powtarzalność i rytualność, bowiem „dzięki owej rytualności dziecięcy mózg przyzwyczaja się do zadań, a poprzez powtórzenia uczeń nabiera wprawy, pewności siebie i jest spokojny o efekty własnej pracy”(s. 63). Uczniowie pracują w tygodniowym rytmie – w poniedziałek odbywają się wernisaże, w czwartek dzieci piszą dyktanda z puli dobrze znanego i utrwalonego słownictwa (s.62), a w każdy piątek poznają nową przygodę przyjaciół z Literkowa (s.61) itd. Taki systematyczny i rytmiczny cykl pracy nauczyciela z uczniami gwarantuje przyrost kompetencji uczniów w zakresie pisania, i, co ważne, nie jest nużące ze względu na urozmaicone metody i formy działania proponowane uczniom.
Zaprezentowane w książce kolejne etapy pracy nad doskonaleniem języka pisanego dzieci zawsze wiążą się z prezentacją określonej historyjki. Reguły ortograficzne znajdują przełożenie na opowiadania bliskie dzieciom, bliskie ich wrażliwości i sposobowi postrzegania świata. Wyrazy z trudnościami ortograficznymi zostają przez to skojarzone z realnymi życiowymi sytuacjami. Fabuła historyjek jest wesoła, a akcja dynamiczna. Autorka nawiązuje bezpośrednio do przeżyć uczniów, umiejscawiając akcję w różnych miejscach: od najbliższych – podwórka i ogrodu do bardzo oddalonych przestrzennie miejsc dziecięcego funkcjonowania.
Bardzo dobrym pomysłem Autorki jest wyznaczanie uczniom dużego progu trudności, z którym muszą się zmierzyć i jednoczesne wprowadzanie głosek o tym samym brzmieniu a różnym zapisie. Zestawianie ze sobą trudności ortograficznych typu: h-ch, ż –rz, a nie utrwalanie pisowni tych wyrazów w osobnych, izolowanych grupach jest zgodne z najnowszymi trendami w uczeniu się ortografii.
Zaproponowany przez Renatę Pasymowską program kształcenia ortograficznego młodszych uczniów przewiduje, że formy ich pracy na zajęciach nie są statyczne. Ogromnym plusem autorskiego projektu jest bardzo częste planowanie pracy zespołowej. Sprzyja ona rozwojowi języka dziecka, wspomaga proces uczenia się i wzmacnia społeczne więzi (Kołodziejczyk, Salamon-Bobińska, Karaszewski i Bobula, 2014; Slavin, 2012). W programie uwidacznia się konsekwentna dbałość Autorki o wykorzystywanie jak najszerszej gamy bodźców do podnoszenia jakości dziecięcych zapisów. Znajdziemy w nim świetne propozycje ćwiczeń w ramach treningów ortograficznych, pomysły na obrazkowe słowniczki i albumy ortograficzne, przykłady zadań konkursowych. Uczniowie – słuchowcy, wzrokowcy i kinestetycy – wszyscy mają szansę na pobudzenie zmysłów w nauce ortografii według pomysłu Renaty Pasymowskiej. Dodatkowo Autorka przedstawia wiele sprawdzonych mnemotechnik do zapamiętania pisowni poszczególnych wyrazów. Proponuje też ciekawe, różnorodne zadania domowe, utrwalające zapis ortogramów występujących podczas zajęć (s. 62).
Za wielką zaletę książki Renaty Pasymowskiej uznaję akcentowanie promowanego współcześnie stylu pracy z uczniem i przyjmowanie perspektywy dziecka w różnych sytuacjach na zajęciach. Obszar wolności zaproponowany przez Autorkę dzieciom w programie jest rozległy i niezwykle istotny w ich osobowym rozwoju. Uczniowie, w przeciwieństwie do tradycyjnie rozumianej edukacji, mogą dyskutować, wygłaszać swoje opinie, proponować rozwiązania i rodzaje podejmowanej aktywności, np.: „będzie bitwa na argumenty, każda z grup podaje powód, dla którego wybrała określoną opcję” (s. 39); „Rozmowa z dziećmi i próba udzielenia odpowiedzi na pytanie: Co wy o tym myślicie? Tu odbywa się dyskusja spowodowana prowokacyjnym stwierdzeniem Grażyny. Im bardziej żywa, tym lepiej. Nauczyciel umiejętnie ją podsyca” (s. 66). Dzieciom też przyznaje się prawo do wygłaszania opinii na temat prac kolegów, a nawet proponowania tematyki szkoleń dla rodziców: „Uczniowie pracują w zespołach i wymyślają tematy szkoleń dla rodziców, następnie przygotowują propozycję takiego warsztatu z rodzicami i prezentują go na forum klasy” (s. 212). Dzieci traktuje się w tym programie jako kompetentne jednostki zdolne do wygenerowania interesujących, godnych uwagi projektów. Uczniowie mają na przykład wymyślać grę, układać zadania dla bohaterów z Literkowa, napisać treść dyktanda itp. (s.221 i następne). Dzieci nie wodzi się „po śladzie” nauczyciela (Klus-Stańska 2010), nie skłania do kopiowania jego rozwiązań i pomysłów. Wdraża się je za to do samodzielnego myślenia i działania. Dzieje się to nawet w tak codziennych sytuacjach, jak rysowanie: „W dalszej kolejności uczniowie siadają do ławek i projektują domki samodzielnie. Ja robię to samo na tablicy tak, by mój obraz nie był widoczny dla dzieci” (s. 28).
Zaprezentowany przez Renatę Pasymowską program nauczania ortografii zawiera w sobie również cenny wątek wychowawczy. Liczne tematy dotyczą zachowania w codziennym życiu w rodzinie, wśród rówieśników i w szkole. Dzieci mają okazję lepiej poznać siebie, swój organizm i sposoby podtrzymania zdrowia. Mają również okazję przedyskutować istotne kwestie relacji społecznych – czym jest odwaga, szczęście, sława, na czym polega istota trwania w przyjaźni, po co dochowywać sekretów i dlaczego warto znać swoje prawa oraz obowiązki. Dzieci mogą się też dowiedzieć, w jakim celu należy utrzymywać ład i porządek w swoim otoczeniu, a także podyskutować o naprawdę poważnych sprawach, jak używki i narkotyki.
Na szczególne podkreślenie zasługuje też docenienie roli rodziców w recenzowanym programie nauczania ortografii w klasach początkowych. Renata Pasymowska mocno ich uaktywnia w procesie kształcenia językowego dzieci i wyznacza różne interesujące zadania. Przede wszystkim, na wstępie współpracy, proponuje warsztaty: „Przed rozpoczęciem drugiego etapu pracy z ortografią należy przeprowadzić warsztaty dla rodziców, podczas których zapoznamy ich z koncepcją programu. Uświadamiamy im, jaka będzie ich rola w tym procesie i jak ważna jest systematyczność. Należy wziąć pod uwagę fakt, iż bez pomocy rodziców nie osiągniemy oczekiwanych rezultatów” (s. 61). Na dalszych etapach wspólnego działania Autorka angażuje rodziców do udziału w przygotowaniu konkursów, pracy w jury, organizacji turniejów wiedzy o Literkowie, udziału w scenkach dramowych, pomocy przy różnych czynnościach w codziennym życiu klasy, udziału w okolicznościowych imprezach itp. Jest to przykład doskonałej integracji podmiotów w osiąganiu maksymalnych efektów kształcenia językowego dzieci.
Przedstawiona propozycja nauczania ortografii wyrosła z bogatego doświadczenia Renaty Pasymowskiej. Jako nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej i pedagog – terapeuta Autorka miała wielokrotnie okazje przetestować w praktyce proponowane rozwiązania metodyczne. W swej książce ujawnia więc tajemnice swojego nauczycielskiego warsztatu, dzieli się wypróbowanymi pomysłami, wskazuje na własne sprawdzone praktyki np.: „Według mojego doświadczenia ciekawym pomysłem będzie przedstawienie dzieciom pytania…” (s. 24). Tego rodzaju sformułowania wzmacniają przekonanie Czytelnika, że program zaprezentowany w książce jest sprawdzony i skuteczny. Zatem warto po niego sięgać. Warto sięgać również dlatego, że język książki zdradza też entuzjazm i pasję zawodową Autorki, która po prostu lubi pracę z dziećmi i oddaje się jej całym sercem. R. Pasymowska często używa stylu osobistego i w wielu miejscach bezpośrednio ujawnia swoje emocje, nastroje i pragnienia: „Moim marzeniem jest to, by uczniowie w podobny sposób oddawali się czynnościom szkolnym i uczyli się znacznie więcej i z większą łatwością” (s. 5); „Lubię opowiadać dzieciom o tym…” (s. 24). Zatem nauczyciele czytający program „Moi przyjaciele z Literkowa” zostaną dodatkowo pozytywnie zmotywowani do pracy z dziećmi w edukacji wczesnoszkolnej w ogólności, a także zgodnej z proponowanej w książce programem nauczania ortografii.

Podsumowanie
Projekt Moi przyjaciele z Literkowa. Program do nauki ortografii w klasach I – III autorstwa Renaty Pasymowskiej stanowi bardzo atrakcyjne i jednocześnie profesjonalne narzędzie do nauczania ortografii w klasach początkowych. Jego wysokie walory dydaktyczne zapewnią realizację przyjętych celów. Z pełnym przekonaniem rekomenduję książkę do wykorzystywania w edukacji początkowej dzieci. Będzie stanowiła świetną pomoc w pracy nauczycieli klas początkowych oraz w kształceniu studentów kierunków nauczycielskich na uczelniach wyższych.
Marzenna Nowicka